MAYMUNLARDA ADALET DUYGUSU

Adalet ölçülemeyen bir toplumsal idealdir. Bu nedenle insanlarda adaletin evrimleşmesini anlayabilmek için Georgia Eyaleti Üniversitesi’nin Psikoloji ve Felsefe bölümleri, Nörolojik Bilim Enstitüsü ve Dil Araştırma Merkezi’nde çalışan Dr. Sarah Brosnan, son on yılı diğer primatların adaletli ve adaletsiz bedel dağıtımına davranışsal tepkileri üzerinde çalışarak geçirdi.

Science dergisinde yayınlanan makalelerinde Dr. Brosnan ve meslektaşı Dr. Frans de Waal, adaletin evrimleşerek oluştuğu ve dolayısıyla temel unsurlarının diğer türlerde görülebileceği hipotezini kurdular.

Yapılan çalışmaya göre insanların adaletsizliğe tepkisi, uzun vadeli iş birliğini desteklemek üzere evrimleşti. Adalet ölçülemeyen bir toplumsal ideal olduğuna göre, insanlarda adaletin evrimleşmesini anlayabilmek için bilim insanları, diğer primatların adaletli ve adaletsiz bedel dağıtımına davranışsal tepkileri üzerinde çalıştılar. Bu çalışmada kahverengi tepeli maymunlar, arkadaşı bir görev karşılığında daha iyi bir bedel aldığı zaman tedirgin olup görevi yapmayı reddettiler.

Aşağıdaki videoda deneyin bir bölümü görülüyor. İki maymundan kafesin içine yerleştirilmiş taşları araştırmacıya vermesi isteniyor. Bu görevi yerine getiren maymuna ödül olarak yiyecek veriliyor. Ancak sağdaki maymuna daima lezzetli üzümler verilirken soldakine salatalık veriliyor. Birkaç görev-ödül eyleminden sonra adaletsizliği fark eden maymun, salatalığı araştırmacıya fırlatarak tepkisini gösteriyor.

Brosnan ve de Waal maymunlardaki adalet anlayışı çalışmalarına 2003’te başladılar. Brosnan, çalışmalarının insan dışındaki türler için bu konuda hazırlanan ilk rapor olduğunu söyledi. “Maymunlar Adaletsiz Ödemeyi Reddediyorlar” başlıklı bu makalelerinde kahverengi tepeli maymunlar, arkadaşı bir görev karşılığında daha iyi bir bedel aldığı zaman tedirgin olup görevi yapmayı reddettiler.

O zamandan beri Brosnan, insanlar da dâhil olmak üzere dokuz farklı primat türünde eşitsizliğe verilen tepkileri test etti. Tür bireylerinin yalnızca akrabalık bağı olmayan bireylerle birlikte her zamanki işlerini yaparken eşitsizliğe tepki verdiklerini keşfetti.

Ancak arkadaşınızdan daha azını almaya tepki duymak, adaletin tek boyutu değildir. Gerçek bir adalet anlayışı için arkadaşınızdan fazlasını aldığınız durum da önemlidir. Brosnan ve de Waal, denk sonuçlar elde etmek ve değerli, uzun vadeli, birlikte yapılan iş ilişkilerine istikrar kazandırmak için bireylerin bir kazançtan vazgeçmeye de razı olmaları gerektiği hipotezini oluşturdu. Şimdiye kadar bu durumla sadece insanlar ve onların yakın akrabaları olan insansı maymunlarda karşılaşıldı.

Brosnan şunları söyledi:

“Bir ilişkiden uzun-vadeli kazançlar elde etmek için yararınıza olan bir sonuçtan vazgeçmek, yalnızca geleceği düşünme yeteneği değil, aynı zamanda bir bedeli geri çevirecek kadar öz denetim gerektirir. Bunların ikisi de olabildiğince fazla bilişsel denetim gerektirir. Dolayısıyla hipotezimizi şöyle oluşturduk: Birçok tür, arkadaşından daha az aldığında olumsuz tepki vermektedir ki bu, adalet evriminin ilk basamağıdır; fakat sadece birkaç tür ikinci basamağa atlayabilmiştir ki burası bizi gerçek adalet anlayışına götürecektir.”

Makalenin tamamı için: Evrim Ağacı
Çeviren: Şule Ölez

Author: Kılavuz Kirpi

Share This Post On

Submit a Comment

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Share This