OSMANLI MİMARİSİ YOK OLDU

 

Yazan: Avni Alanyalı

 

Osmanlı’nın son başkenti İstanbul’da Fetih’ten, Cumhuriyete kadar geçen sürede yapılan camilerden saraylara, hamamlardan çeşmelere 112 eser üzerinden Osmanlı mimari mirasını anlatan Doğan Kuban, “Memlekette son 50 senede klasik usulde neredeyse 80 bin cami yapıldı ama bu kadar yapının arasında Osmanlı mimarisi yok oldu” diyor.

Mimarlık tarihçisi Prof. Doğan Kuban, geçtiğimiz yıllarda ‘Osmanlı Mimarisi’ isimli dev eserini yayımlamış ve Osmanlı’nın mimari tarihini 720 sayfaya, 1000’i aşkın fotoğraf ve çizim eşliğinde sığdırmıştı. Ama tabii ki Osmanlı tarihi, kültürü ve sanatına ilişkin tüm önyargıları ve klişeleri yerle bir eden o kitabı okumak her yiğidin harcı değildi. Biraz da bu sebeple Kuban, herkesin kolayca okuyup kendine rehber edineceği bir başka kitap hazırladı: Osmanlı’nın İstanbul’u (YEM Yayınları). Türkçe ve İngilizce baskıları ayrı yapılan yeni kitap; Fetih’ten Cumhuriyet’e kadar geçen süreçte Osmanlı’nın son başkenti İstanbul’da yapılan camilerden saraylara, hamamlardan çeşmelere 112 eser üzerinden Osmanlı mimari mirasını anlatıyor. Haritalı sekiz bölge Mimar Sinan’dan Dalgıç Ahmed Ağa’ya, Balyanlar’dan Raimondo D’Aronco’ya Osmanlı’nın büyük ustalarının imzalarını taşıyan saray, külliye, cami, hamam, köprü, yalı ve çeşme gibi farklı işleve ve ölçeğe sahip önemli yapıları bir araya getiren kitap; onları bugünün karmaşası arasında görmemizi kolaylaştıracak yol haritaları da içeriyor.

Osmanlı’nın İstanbul’u; bir yandan gurur veren bir yandan da varlığı her geçen gün kent dokusu içinde kaybolan Osmanlı yapılarını; kısa yürüyüşlerle birbirine bağlanabilecek bir ulaşım düzeni içinde sekiz bölgeye ayırarak anlatıyor. Bunlar sırayla; tarihi yarımadayı kapsayan Suriçi yani Sultanahmet-Sirkeci, Beyazıt-Eminönü, Fatih, Aksaray-Yedikule, sonra surların dışında kalan Eyüp-Haliç, Galata-Beyoğlu, Üsküdar-Kadıköy ve Boğaziçi’nden oluşuyor. Bu bölgelerin dışında kalan Büyükçekmece Köprüsü ve Mağlova Sukemeri de İstanbul ve çevresi başlığı altında kitabın sonunda bulunuyor.

“Yenikapı’ya yazık ettik, cahillikten…”

Doğan Kuban, neden böyle gezi rehberi gibi bir kitap yazdığını, buna neden ihtiyaç duyduğunu şöyle anlatıyor: “Ortada bir sürü palavra dolaşıyor, önüne gelen bir şeyler yazıyor, söylüyor. Doğrusunu bilen yok. Memlekette son 50 senede klasik usulde neredeyse 80 bin cami yapıldı ama bu kadar yapının arasında Osmanlı mimarisi yok oldu. Osmanlı mimarisi bilinsin diye 720 sayfalık kitap yazdım ama o da ilgilisine. Bu küçük kitap biraz eğitimli bir insanın okuyup vakit bulduğunda gidip göreceği yerleri bir araya getirdi. Yanından geçip gittiğimiz 112 sapasağlam yapı var. Bari onları öğrenelim…”

İstanbul’un biri Hıristiyan biri Müslüman iki büyük imparatorluğun merkezi olduğunu üzerine basa basa tekrar tekrar anlatan Kuban; “Herkesin şunu anlaması lazım. Burası Roma imparatorluk merkezi… Bu ne demek? Roma demek…” diyor ve ekliyor: “Dünyada böyle bir yer yok. Bu şehri koruyamazsak hapı yutarız.”

Kuban’a göre zaten surlar dışında şehri pek koruduk da sayılmaz. Bizans Sarayı’na yazık olduğunu söyleyen Kuban, “Parklar, oteller yapacağımıza onu korusaydık İstanbul dünyanın en şanslı turizm merkezi olabilirdi.” diyor ve kendi deyişiyle son cahilliğimizi anlatıyor: “Daha yeni, Yenikapı’ya yazık ettik. Roma devri limanı, en büyük Roma limanlarından biri. Dünyada bir Roma limanı buluyorsun, içinde gemilerin kalıntıları var… Ama koruyamıyor elinden göz göre göre kaçırıyorsun. Orası Roma limanı olarak kalsaydı… İstanbul’un turisti bir senede 10 milyon artardı. İşte bunlar hep cahillikten. Bize özgü olan en büyük iki zenginliğimiz Türkçemiz ve mimarimiz. Osmanlıca değil ama Türkçe. Dilimiz tam bir şaheser. Türkler göçebe bir toplum olmasına rağmen dillerini korumayı başarmışlar. Akıl almaz bir şey. 11. yüzyılda gayet gelişmiş bir Türkçe var. Mimarimiz de öyle; çok sade ama modern.”

 

TÜRK İSLAM – OSMANLI MİMARİ ESERLERİ:

 

SELÇUKLU ESERLERİ

Zavere Camii

Mescid-i Cuma (Peygamberimizi İlk Cuma Namazını kıldığı Camii)

Mescid-i Cuma (Anadolu’nun en eski camisi)

Nizamiye Medresesi

Herrekan Kümbetleri

Sultan Sencer Türbesi

Tuğrul Bey Türbesi

Hoca Ahmet Yesevi Türbesi

İmam-ı Gazali Türbesi

 

GAZNELİLER ESERLERİ

Mahmut Bendi ve Zafer Kuleleri.

Leşker-i Bazâr Ulu Camii

 

KARAHANLILAR ESERLERİ

Şir Kebir Camii

Arab Ata Türbesi

Ayşe Bibi

Balacı Hatun türbeleri

 

TOLUNOĞULLARI:

Tolunoğlu Camii

 

ARTUKLU DÖNEMİ ESERLERİ  (1102 – 1409) Diyarbakır, Harput, Mardin

Diyarbakır Artuklu Sarayı

İlk Artuklu Medresesi İlgazi tarafundan Halep’te yaptırıldı.

Silvan (Meyyafarkin) Ulu Camii

Mardin Ulu Camii

Harput Ulu Camii

Dunaysır (Kızıltepe) Ulu Camii

Urfa Ulu Camii

Malabadi Köprüsü

 

DANİŞMENDLİLER DÖNEMİ ESERLERİ – (1080 – 1178) Sivas, Kayseri, Malatya, Tokat, Amasya

Niksar Ulu Camii

Kayseri Ulu Camii

Kayseri Kölük Camii

Kayseri Melik Danişment Gazi Kümbeti

Tokat ve Niksar Yağıbasan Medreseleri – Anadolu’daki ilk medrese.

Emir Gazi Kümbeti

 

SALTUKLU DÖNEMİ ESERLERİ – (1072-1202) Erzurum

Erzurum Kale Camii

Erzurum Ulu Camii

Tepsi Minare ( Saat Kulesi )

Mama Hatun Kervansarayı ve Kümbeti

Erzurum, Emir Saltuk Kümbedi (En eski anıt mezar)

 

MENGÜCEKLİ DÖNEMİ ESERLERİ – (1080 – 1228) Erzincan, Kemah, Şebinkarahisar, Divriği

Divriği Külliyesi

Divriği Kale Camii

Divriği Ulu Camii ve Şifahanesi – Hat sanatı ile ünlüdür.

Kayıtbay Camii

Divriği Külliyesi

 

1-   ANADOLU SELÇUKLU CAMİİLERİ

Konya Alâeddin Camii – 1155-1219
Niğde Alâeddin Camii – 1223
Malatya Ulu Camii – 1224
Sivas Ulu Camii
Konya, Sahip Ata Camii
Afyon Ulu Camii – Ağaç direklidir.
Sivrihisar Ulu Camii – Ağaç direklidir
Kayseri Huand Hatun Camii – 1238
Amasya Burmalı Minare Camii – 1237 – 1247
Sinop Ulu Camii (Alâeddin Camii) – 1267
Amasya, Gökmedrese Camii – 1266 – 1267
Ayaş Ulu Camii
Kayseri Develi Ulu Camii – 1281- Anadolu Selçuklularının son camisidir.

 

2-   ANADOLU SELÇUKLU MESCİTLERİ
Konya, Taş Mescit – 1215
Konya, Sırçalı Mescit
Konya, Karatay Mescidi – 1248
Konya, Hoca Hasan Mescidi
Konya Erdemşah Mescidi
Çankırı Taş Mescid
Akşehir, Küçük Ayasofya Mescidi
Akşehir, Güdük Minare Mescidi – 1226
Harput, Alaca Mescit (Arap Baba Mescidi) – 1279

 

3-   ANADOLU SELÇUKLU MEDRESELERİ

Kayseri Koca Hasan Medresesi ( 1193 ) – Anadolu Selçuklu ilk medrese
Kayseri Hunat Hatun Medresesi
Konya Karatay Medresesi ( 1251 )- Çini ve hat sanatı ile ünlüdür
Konya Sırçalı Medrese ( 1242 ) Çini ve hat sanatı ile ünlüdür.
Konya Altun Aba Medresesi
Konya İnce Minareli Medrese( 1260 ) – Anadolu Selçuklu Veziri Sahip Ata yaptırmıştır.
Sivas Gök Medrese – A. Sel. Veziri Sahip Ata tarafından yaptırılmıştır.

Sivas Burûciye Medresesi
Sivas Şifaiye Medresesi
Kırşehir Cacabey Medresesi ( 1272 – 1273 )
Akşehir Taş Medrese
Amasya Gökmedrese.
Erzurum Çifte Minareli Medrese – Anadolu’nun en büyük medresesidir.

 

4-   KÜMBETLER

Konya II. Kılıçarslan Kümbeti

Kayseri Döner Kümbet

Kırşehir Cacabey Kümbeti

Ahlat Ulu Kümbet

Niğde Hüdavent Hatun Kümbeti

 

5-   KÜLLİYELER

İlk Selçuklu külliyesi Kayseri Huant Hatun Külliyesi’dir.

Kayseri Hacı Kılıç Külliyesi

Konya Sahip Ata Külliyesi

 

6-   KERVANSARAYLAR – Küçüklerine han, sultanlar tarafından yaptırılana Sultan Hanı denir.

Anadolu’da yapılan ilk kervansaray II. Kılıçarslan zamanında tamamlanan Aksaray – Kayseri yolu üzerindeki Alay Han‘dır.

Konya – Aksaray yolu üzerindeki Sultan Hanı ile Kayseri – Sivas yolu üzerindeki Sultan Hanı dönemin en büyük iki kervansarayıdır.

Antalya – Alanya arasında Alara Han, Antalya – Isparta arasında İncir ve Kırkgöz Hanları, Antalya – Alanya arasında Şarapsa Han, Akşehir – Çay yolunda İshaklı Han, Sivas – Malatya arasında Hekim Han, Afyon – Denizli arasında Ak Han, Antalya – Isparta yolu üzerindeki Evdir Han önemli örneklerdir.

 

7-   DARÜŞŞİFALAR

Kayseri Gevher Nesibe Hatun darüşşifası – Anadolu’nun en ünlü ve en eski darüşşifasıdır.

Konya’da I. İzzeddin Keykavus darüşşifası (Anadolu Selçuklu Dönemi)
Aksaray’da Alaeddin Keykubat

Divriği’de Turan Melik

Amasya’da Torumtay

Tokat’ta Müineddin Pervane dönemin önemli hastahaneleridir

 

8-   SARAYLAR

Kubadâbad Sarayı Beyşehir  (Konya)

Kubadiye Sarayı  Kayseri

Alâeddin Köşkü  Konya

Haydar Bey Köşkü  Kayseri

 

OSMANLI ESERLERİ

 

Erken Dönem Osmanlı Mimarisi

İznik Hacı Özbek Camii (İlk Osmanlı camisi)

İznik Süleyman Paşa Medresesi (ilk Osmanlı med­resesi kabul edilmektedir)
İznik Yeşil Cami
Bursa Yeşil Cami
Bursa Hüdavendigar Camii: Yıldırım Bayezid Dönemi
Yıldırım Camii
Yıldırım Medresesi (Bursa)
Bursa Ulu Cami (İlk büyük cami)
Bursa Muradiye Medresesi
Edirne Eski Camii:
Edirne Üç Şerefeli Camii
Hacı Bayram Camii (Ankara)
Lala Şahin Paşa Medresesi (Bursa)
Yeşil Medrese (Bursa)
Yeşil Türbe (Bursa)
Kırgızlar Türbesi (İznik)
Edirne Sarayı
Irgandı Köprüsü (Bursa)
Bursa Çarşısı
Edirne Bedesteni
Anadolu Hisarı (I. Bayezid)

 

Klasik Dönem Osmanlı Mimarisi

 

Fatih Camii (İstanbul)

Fatih Külliyesi (İstanbul)
Bayezid Camii (İstanbul)
II. Bayezid Külliyesi (Edirne)
Haseki Camii ve Medresesi (İstanbul)
Şehzade Camii ve Medresesi (İstanbul – 1543)
Süleymaniye Camii (İstanbul – 1549)
Selimiye Camii ve Medresesi (Edirne – 1574)
Rüstem Paşa Camii (İstanbul – 1561)
Sultan Ahmet Camii (İstanbul – 1616)
Rüstem Paşa Medresesi (İstanbul)
Eyüp Sultan Türbesi (İstanbul)
Fatih Sultan Mehmet Türbesi (İstanbul)
Yavuz Sultan Selim Türbesi (İstanbul)
Barbaros Hayrettin Türbesi (İstanbul)
Şehzade Mehmet Türbesi (İstanbul)
Yeni Camii (Valide Sultan) (İstanbul – 1664)
Mihrimah Sultan Medresesi (İstanbul)
Topkapı Sarayı (Fatih)
Kanuni Sultan Süleyman Çeşmesi
Çinili Köşk (İstanbul)
Mostar Köprüsü (Bosna)
Rumeli Hisarı (Fatih)
Kilitbahir Kalesi (Fatih)
Kale-i Sultaniye (Fatih)

 

Geç Dönem Osmanlı Mimarisi

Nuru Osmaniye Camii (İstanbul): Avrupai tarzda yapılan ilk eser
Laleli Camii (İstanbul)
Nusretiye Camii (İstanbul)
Dolmabahçe Camii (İstanbul)
Ortaköy Camii (İstanbul)
Revan Köşkü (İstanbul)
Bağdat Köşkü
Şale Köşkü
Sadabad Kasrı (İstanbul)
III. Ahmet Çeşmesi (İstanbul)
Tophane Çeşmesi (İstanbul)
Dolmabahçe Sarayı (İstanbul – Abdülaziz)
Beylerbeyi Sarayı (İstanbul – Abdülaziz)
Çırağan Sarayı (İstanbul – Abdülaziz)
Yıldız Sarayı (İstanbul – II. Abdülhamit)
İshak Paşa Sarayı (Doğubeyazıt – 1784)
Seddülbahir Kalesi (Çanakkale – IV. Mehmet)
Selimiye Kışlası (İstanbul – III. Selim)
Levent Kışlası (İstanbul – III. Selim)

 

Önemliler

 

Saraylar:

 

Topkapı Sarayı: Fatih Dönemi’nde 1478 yılında Sarayburnu’nda inşa edilmiştir. 400 yılı aşkın bir süre Osmanlı Devleti’nin yönetim merkezi olmuştur. Kutsal Emanetler Topkapı Sarayı’nda muhafaza edilmektedir.
İshak Paşa Sarayı: Doğu Beyazıt’ta bölge valisi İshak Paşa tarafından 1784’te yaptırılmıştır.
Yıldız Sarayı: Sultan 3. Selim’in annesi Mihrişah Sultan için yaptırılmıştır.
Dolmabahçe Sarayı: Abdülmecid Dönemi’nde, 1853 yılında yapımına başlanmış, 1856 yılında kullanıma açılmıştır.
Beylerbeyi Sarayı: 1861-1865 yılları arasında Sultan Abdülaziz tarafından Serkis Balyan’a yaptırılmıştır.
Çırağan Sarayı: 1871 yılında Sultan Abdülaziz tarafından Serkis Balyan’a yaptırılmıştır. Yapımı sırasında Avrupa devletlerinden borç alınmıştır.

Bedesten ve Kapalı Çarşılar:
Türk çarşılarının çekirdeğini oluşturan bedestenler, taştan yapılmış ve dört tarafı demir kapılı yapılardır.
Sandal Bedesteni (İstanbul)
Bursa Bedesteni en önemlileridir.

 

Askeri Yapılar:
Anadolu Hisarı (1. Bayezid)
Rumeli Hisarı (Fatih Sultan Mehmet)
Kilitbahir Kalesi (Fatih Sultan Mehmet)
Seddülbahir Kalesi (4. Mehmet)
Kale-i Sultaniye (Fatih Sultan Mehmet)
Selimiye Kışlası (3. Selim)
Levent Kışlası (3. Selim)

 

 

Kapak görseli

 

Author: Avni Alanyalı

Share This Post On

Submit a Comment

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Share This