ÖZBEKİSTAN CUMHURBAŞKANI İSLAM KERİMOV VEFAT ETTİ

 

 

Orta Asya bir diktatörünü daha kaybetti.

İlk olarak Kerimov’un kızı Lola Kerimova Tillyaeva İnstagram ve Facebook’ta, sonra Fergana.ru ,diğer Rus haber ajansları Özbekistan Devlet Başkanı İslam Kerimov’un  29 Ağustos 2016 Pazar günü Taşkent’te kaldırıldığı hastanede vefat ettiğini duyurdular.

Bu dünya hiçbir diktatöre kalmıyormuş demek.

Orta Asya’da (Batı Türkistan) Sovyetler Birliği döneminde ülkelerinin Komünist Partileri 1. Sekreterleri olup aynı zamanda cumhurbaşkanı (prezident) seçilenler SSCB dağılınca otomatik olarak yeni bağımsız ülkelerinin devlet başkanları seçildiler. Bunlara ne kadar seçim denilebilir, o da ayrı bir mesele.

Bu vasıfta Türkmenistan’ın başına Saparmurat Niyazov (Türkmenbaşı) geçmiş ve 2006’da vefat etmişti. Yerine geçen Gurbanguli Berdimuhammet ise Niyazov’u aratmıyor. Kırgızistan Devlet Başkanı Askar Akayev 2005’te sivil bir darbe ile uzaklaştırıldı. Tacikistan’ın başında ise 1992’den beri Emamali Rahmanov bulunuyor. Kazakistan’ın başında ise 1940 doğumlu, yani 76 yaşında Nursultan Nazarbayev bulunuyor. Kerimov en yaşlıları idi ve o da Komünizm döneminin temsilcisiydi.

 

Özbekçe telaffuzu ile Islom Abdug’aniyeviç Karimov, Semerkan’ta bir yetimhanede yetişti. Fakat kabiliyeti ve şansının yaver gitmesi sayesinde 1989’da Özbekistan Komünist Partisi Birinci Sekreteri, 24 Mart 1990’da da Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetinin Devlet Başkanı seçildi. 31 Ağustos 1991’de ise ülkesinin bağımsızlığını ilan etti ve 29 Aralık 1991’de tekrar cumhurbaşkanı seçildi.  Her dönemde  %90 ve üzeri oy alarak tekrar tekrar cumhurbaşkanı seçildi.  Nasıl bir seçimse bunlar…

Özbekistan 30 milyona yaklaşan nüfusu ve komşu cumhuriyetlerdeki azınlık konumunda bulunan Özbekler ile birlikte Orta Asya’da çok önemli bir etnik topluluğu oluşturur. Ekonomik sıkıntılar ve Kerimov’un katı rejimine karşı muhalefet devamlı bastırılmış, bu durum da ülkeyi çeşitli yönlerden sıkıntılı konuma sokmuştu.

1999’da Özbekistan başkanı İslam Kerimov’a yönelik suikast girişimi, Taşkent’teki bombalama olayları, ülkede ciddi sorunların olduğuna işaret etmekte idi. Hatta Taşkent bu olay nedeniyle Türkiye’yi dahi suçlamıştı. Dolayısıyla Özbekistan’daki iş adamlarımız ciddi sıkıntıya düştüler. Buradaki okullarımızın %50’si kapatılmıştı.

 

220_2055
  • Facebook
  • Twitter
  • Google+
  • LinkedIn

 

28 ilâ 31 Mart 2004 tarihleri arasında Taşkent ve civarında gerçekleşen terör olaylarında resmi verilere göre, 14 sivil, 10 polis ve 33 terörist ölmüş, yüz civarında insan da yaralanmıştı. Ölen teröristler arasında yedisinin kadın olması ise dikkati çekiyordu. Afganistan’ı bir tarafa bırakırsak Orta Asya Cumhuriyetlerinde son yıllarda bu kadar büyük bir silahlı çatışma olmamıştı.

Terör artık uzun yıllardan beri siyasi bir araç olarak da kullanılmaya başladı. Dolayısıyla katı polis rejimi uygulayan ülkeler dahi bu nevi terör saldırılarından kurtulamıyorlar. Tahminimizce Orta Asya’nın Özbekistan dışındaki baskıcı liderleri de artık sıranın kendilerine gelebileceğini düşünmeye başlamışlardır.

13 Mayıs 2005’te Andican’da patlak veren olaylarda resmi verilere göre 187, gayrı resmi iddialara göre ise 500 kişi öldü. Bu olaylar için başta Afganistan’a yerleşmiş olan Özbekistan İslam Harekâtı veya Hizbüt-tahrir İslami yapılanması sorumlu tutuldu. Daha sonra Taşkent – Fergana kabileleri ile Semerkant kabilesi arasındaki menfaat çatışmalarının bu kanlı olaylara neden olduğu söylendi.

2010 yılında Kırgızistan’ın Oş bölgesinde kanlı Özbek-Kırgız çatışmasının ikincisi gerçekleşmişti.

221_2116
  • Facebook
  • Twitter
  • Google+
  • LinkedIn

 

Kerimov’un iki kızı var. Nazarbayev’in ise üç kızı var. Dolayısıyla ikisinin de ölümünden sonra iktidarı hangi kızları alacak şeklinde tahminler ve dedikodular kulislerde dolaşıyordu. Özbekistan’da Kerimov’un büyük kızı Gulnara. İkinci kızı Lola Kerimova Tillyaev’in beş çocuğu var, siyasi hırsı pek fazla olmasa gerek. Gulnara ise medyada müzik klipleri ile de tanınıyordu.  Gulnara ile Lola ayrıca İsviçre’deki en zengin 300 kadın arasında yer almaları ile Batı basınında dikkat çektiler.

En son Taşkent’i ziyaret ettiğimizde saat 22:00’den sonra her türlü eğlence yerinin, bir istisna ile Gulnara’nın sahibi olduğu yerin dışında, hepsinin kapandığı söylenmişti. Ancak babaya yapılan ciddi baskılar sonucunda Gulnara kızı ile birlikte Şubat 2014’te silahlı muhafızlar gözetiminde ev hapsine alındı, yani siyasette yeri kalmadı.

 

Şimdi soru kimin iktidara geleceği ile ilgili.

Özbekistan anayasası cumhurbaşkanı görevini yapamaz duruma gelirse, parlamentonun yüksek meclisi, yani senato başkanının (Nigmatulla Yuldaşev) üç ay için bu görevi üsteleneceğini yazıyor. Çoğunluk ise 58 yaşında 2003 yılından beri Başbakanlık yapan Şavkat Mirziyaev seçilecek diye inanıyorlar. İkinci muhtemel aday ise 56 yaşındaki Maliye Bakanı Rustam Azimov. O Taşkent klanına mensup. Daha az ihtimal ile 72 yaşında Milli Güvenlik Komitesi Başkanı Rustam İnayatov var. O bu görevde 1995’ten beri bulunuyor. O da Taşkent klanından.

Tabii Samarkand veya Fergana klanlarındaki güçler neler yapar bilinmiyor. Kısacası bir iktidar sürtüşmesi olacak. Ancak kim gelirse gelsin Özbekistan’ın sorunlarını eski diktatöryel metotlarla çözmeye çalışırsa halk mutsuz olacak. Yorumcuların bir kısmı, halef seleften farklı olmayacak, rüşvet, baskı, insan hakları ihlalleri, hukuksuzluk devam edecek diyorlar. Diğer yandan Özbekistan’da istikrar kurulamazsa komşularında da ciddi huzursuzluklar olacağını tahmin etmek için kâhin olmak gerekmiyor.

 

NOT: Özbekistan resmi kaynakları henüz bu vefatı doğrulamadı. Muhtemelen ülkede oluşacak iktidar mücadelesinin önüne geçilmek isteniyor.

Author: Nadir Devlet

Prof. Dr., Türk Dünyası tarihi ve uluslararası ilişkileri uzmanıdır. 20 ve 21. yüzyılda Rusya, Kafkasya ve Orta Asya’daki Türk halklarının geçmişi, bugünü, siyasi, sosyal, kültürel, ekonomik yapıları üzerinde yoğunlaşmıştır.

Share This Post On

Submit a Comment

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Share This